TY - JOUR T1 - Free will and Creation of actions from Fakhr Razi’s viewpoint TT - مسئله اختیار و خلق الافعال از منظر فخر رازی JF - Metaphysical-Investigations JO - Metaphysical-Investigations VL - 1 IS - 2 UR - http://mi.khu.ac.ir/article-1-96-fa.html Y1 - 2020 SP - 205 EP - 228 KW - Fakhr Razi KW - creation of human actions KW - details of the action KW - motivation N2 - فخر رازی به عنوان متکلمی اشعری در کتاب‌های کلامی‌اش به این مسئله پرداخته است و خود مدعی جبر شده است. وی نظریه کسب، به عنوان جامع جبر و قدر، را رد می‌کند. آنگاه برای اثبات اینکه عبد در خلق فعل خود آزاد، مستقل و مستبد نیست و اثبات اینکه خداوند خالق افعال بندگان است براهینی را مطرح می‌کند. وی نخست می‌گوید که در صورتی که عبد خالق فعلش باشد آنگاه باید به تفاصیل فعل خود آگاه باشد؛ اما این ملازمه فاسد است و برای اراده کردن چیزی لزوماً اراده کردن تفصیل فعل و آگاهی به آن لازم نیست. در برهان دیگر، او به این اصل دست آویز می‌شود که با وجود مرجّح لزوماً جبر منعقد است؛ اما این برهان نیز قابل جرح است چون مرجح می‌تواند عقل عامل اخلاقی باشد. براهین دیگر رازی، همگی بیاناتی متفاوت از این هستند که اگر خداوند قادر، عالم و مرید مطلق است پس هیچ جایی برای اختیار بشر وجود ندارد. برای نقض این براهین هم می‌توان خود براهین رازی را جرح کرد و هم اینکه نشان داد که می‌توان پنداشت که خداوند بشر را در برخی از افعال مختار قرار دهد و چون این اختیار به اذن الهی است پس تضادی وجود ندارد. در این نوشته نتیجه خواهیم گرفت که رازی معتقد به جبر است و هرچند که استدلال‌های او قابل ردّ و انکار هستند اما هم تا حدودی قابل طرح هستند و هم اینکه مسائلی دیگر نیز، مانند نصوص مورد تایید اهل سنت در این زمینه، در موضع‌گیریوی موثر هستند. M3 10.52547/mi.1.2.205 ER -